De honderdste verjaardag van de ontdekking van Toetanchamons graf (KV 62)

“Can you see anything?” “Yes, wonderful things.”

Deze inmiddels beroemde woorden wisselden Lord Carnarvon en Howard Carter uit op 26 november 1922. Na jaren van opgraven in de Vallei der Koningen bij Thebe (hedendaags Luxor) stuitte de Britse egyptoloog, Carter, dan eindelijk op een nieuw koningsgraf. Een serie traptreden leidde naar een in de oudheid verzegelde muur: de toegang tot een nog onbekend graf. De intacte verzegeling bood perspectief dat het mogelijk ongeschonden was. Carter besloot de muur niet direct open te breken. Hij wilde zijn geldschieter Carnarvon erbij betrekken. Deze kwam er speciaal voor over. Door een kijkgaatje zag Carter als eerste ‘prachtige dingen’: het graf bleek tot de nok toe gevuld met gouden en vergulde voorwerpen, bijeengebracht voor de begrafenis van de jonggestorven koning Toetanchamon. Deze spectaculaire ontdekking viert in 2022 haar 100-jarig jubileum, wat samenvalt met de inauguratie van het nieuwe Grand Egyptian Museum (GEM), waar al tien jaar aan gebouwd wordt nabij de piramides van Giza. Het museum zal voor het eerst de volledige schat van Toetanchamon tentoonstellen. 2022 geeft zo een mooie aanleiding om het graf en het GEM te bezoeken, maar ook om stil te staan bij de herkomst en makers van de grafinventaris.

Toetanchamon regeerde van ca. 1319–1310 v.Chr. Hij besteeg de troon op 8-jarige leeftijd als opvolger van Amenhotep IV/Achnaton, bekend om zijn verering van de zonnegod, Aton, en Nefertiti, die zelf kort regeerde als regentes voor de jonge Toetanchaton. Al vroeg in zijn regering verliet Toetanchamon (let op de subtiele naamsverandering) de jonge hoofdstad Achetaton (‘horizon van Aton’) bij Tell el-Amarna in Midden-Egypte. Hij keerde terug naar Memphis, de oude hoofdstad in het noorden, waarvan archeologisch gezien weinig bekend is. Des te meer weten we over de bijbehorende begraafplaats op het woestijnplateau ten westen van Memphis: Sakkara. Daar lieten de welgestelde inwoners grote, bovengrondse grafstructuren aanleggen. Het plateau wordt tegenwoordig gedomineerd door de Trap piramide van Djoser, die in de tijd van Toetanchamon al 1000 jaar oud was!

In de schaduw van die piramide hebben (deels Nederlandse) archeologen de laatste 50 jaar grafmonumenten gevonden van de hoogste paleisfunctionarissen en ambtenaren uit de tijd van Toetanchamon. Daaronder zijn legerleider Horemheb en Maya, opzichter van het schathuis en alle koninklijke bouwwerkzaamheden. Deze twee bestuurden feitelijk Egypte. Horemheb zou een paar jaar na Toetanchamon zelf de troon bestijgen en in de Vallei der Koningen in het zuidelijke Thebe een nieuw koningsgraf aanleggen (KV 57), gecoördineerd door Maya. Het zou niet diens eerste koningsgraf zijn: alle gouden voorwerpen in het graf van Toetanchamon werden op last van Maya bijeengebracht. Een deel van de grafinventaris was gebruikt tijdens het leven van de koning, zoals tronen van kinderformaat, die in het paleis in Amarna en/of Memphis gestaan zullen hebben. Dit soort gouden en vergulde meubelstukken, maar ook begrafenisvoorwerpen, komen uit de koninklijke werkplaatsen in Memphis. De opzichters van die werkplaatsen bleken ook in staat prachtig gedecoreerde grafstructuren te bouwen, in Sakkara. Zo kennen we bijvoorbeeld graven van opzichters van de goudsmeden, van makers van bladgoud en van timmerlieden.