Transsylvanië scharnierpunt tussen drie keizerrijken

door Jaap Scholten

Als je op een heldere dag van Boedapest naar Boekarest vliegt zie je eindeloze wouden, bergen en dalen. Dat stuk land, met een derde van alle grote carnivoren – lynxen, beren en wolven – van Europa, heet Transsylvanië. Het is een magisch, door de Karpaten omsloten gebied dat eeuwenlang toevluchtsoord was voor Armeniërs op de vlucht voor genocide, zigeuners uit India voor islamitische onderdrukking, joden voor pogroms, Hongaarse protestanten voor de Contrareformatie, Bulgaren, Serviërs en Roemenen voor de toorn van sultans, Saksen, Zwaben en zelfs Vlamingen voor de armoede. 

Nicolae Ceausescu heeft in de jaren tachtig geprobeerd die multi-etnische samenstelling te vernietigen, door Duitsers en joden tegen betaling te laten emigreren, Hongaren weg te jagen en Roemenen te lokken. Vrijwel alle Saksen en Zwaben hebben Transsylvanië verlaten, maar een restant van de dorps-kosmopolitische atmosfeer is blijven hangen. ‘Transsylvanië’ is nu de geografische aanduiding voor Roemenië ten westen van de Karpaten, met het noordelijke, bergachtige Maramures en de laagvlakte in het westen, de Banaat. 

 Ruim negen eeuwen lang, vanaf 1003, toen István I Transsylvanië onder Hongaars bestuur bracht, hadden Hongaarse edelen er een dominante positie. Toen de Ottomanen Centraal-Hongarije bezetten, van 1540 tot 1687, was Transsylvanië een onafhankelijk vorstendom onder Ottomaanse invloed. De vorst werd door de Hongaren, Széklers en Saksen gekozen, waarbij de Hongaarse edelen het meest te zeggen hadden. Vanaf midden zestiende eeuw nam de invloed van de protestanten er toe doordat de meeste vorsten, vooral Gábor prins Bethlen, overtuigde aanhangers van Calvijn waren. Als een van de eerste gebieden in Europa kende Transsylvanië, met het Edict van Turda in 1568, godsdienstvrijheid voor katholieken, calvinisten, lutheranen en unitariërs. Jodendom en het oosters-orthodoxe geloof van de Roemenen werden getolereerd. Nadat in 1687 de Ottomanen uit Centraal-Hongarije waren verdreven, ging Transsylvanië op in de rest van het Hongaarse Rijk, tot het eind van de Eerste Wereldoorlog, toen Roemenië het bezette. Met het Verdrag van Trianon in 1920 – Hongarije was als helft van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie verliezer van de oorlog – werd het bezette gebied aan Roemenië toegekend: Transsylvanië werd Roemeens, inclusief de 1,6 miljoen aldaar levende Hongaren.

In de Tweede Wereldoorlog werd Hongarije, gedreven door de drang naar hereniging met de verloren gebieden, een weifelachtige bondgenoot van nazi-Duitsland. Met het Tweede Verdrag van Wenen, op 30 augustus 1940, kreeg Hongarije Noord-Transsylvanië terug. In de laatste oorlogsmaanden bezette de Sovjet-Unie zowel Roemenië (inclusief Transsylvanië) als Hongarije, waarna beide landen vanaf 1955 deel uitmaakten van het Warschaupact.

Vanaf 1947 was de adel in Hongarije en Roemenië officieel verboden. De Sovjet-Russen installeerden een autoritair bewind, inclusief een uitgebreide deels in Moskou opgeleide geheime dienst en nomenklatoera, en maakten de landen tot vazalstaten, zoals zij dat dezer dagen in Oekraïne proberen. Door naar het verleden te kijken, kan men veel over het heden leren.