Vincent van Gogh en de zon van het Zuiden

door dr. Fred Leeman

Als hij in 1880, op zijn 27ste, voor het kunstenaarschap kiest, heeft Vincent van Gogh nog tien jaar te leven. Zijn aanvankelijke loopbaan als predikant zet hij voort in een realistische weergave van eenvoudige mensen, die hij troost wil bieden, en van de natuur, waarin hij het sacrale ziet.

Dat verandert als hij zich in Parijs bij zijn broer Theo voegt om zich aan een privéacademie in anatomie te bekwamen. Daar komt hij jonge kunstenaars als Toulouse-Lautrec en Emile Bernard en nieuwe ideeën tegen, waardoor hij zich voortaan op moderne kunst en kleur als uitdrukkingsmiddel richt. Hij organiseert een expositie van zijn vriendengroep die hij ‘Impressionistes du Petit Boulevard’ noemt. De gesettelde (post-)impressionisten Gauguin, Seurat en Pissarro leren zo Vincent kennen.

Vincent verzamelt Japanse prenten vanwege de gestileerde kleurvlakken en gewaagde composities en leest dat Japanse kunstenaars als monniken bijeen leven en kunstwerken delen. Omdat rivaliteit en alcohol hem te veel worden, besluit hij de trein naar Zuid-Frankrijk te nemen om er onder de inspirerende zon een kunstenaarskolonie te stichten, het ‘Atelier du Midi’. Hij zoekt rust, zon en kleur en stapt in maart 1887 uit in Arles, dat tot zijn verbazing onder een pak sneeuw ligt maar er daardoor en door de vele bloesembomen wel erg Japans uitziet. 

In Arles ontwikkelt Vincent een manier van schilderen die hem tot een baanbreker van de moderne schilderkunst zou maken. Een voorgenomen rustperiode lijkt te kort. In het ‘gele huis’ probeert hij zijn kunstenaarskolonie te vestigen, maar uiteindelijk voegt alleen Gauguin zich bij hem, dankzij een forse aansporing van Theo. De onverenigbaarheid van karakters en kunstopvatting resulteert echter in verhitte discussies, culminerend in het tragische oor-incident. Na Van Goghs ziekenhuisopname vertrekt Gauguin spoorslags naar Parijs. Buurtbewoners blijken een petitie te hebben getekend tegen zijn thuiskomst en Vincent besluit zich vrijwillig op te laten nemen in de psychiatrische inrichting in Saint-Rémy-de-Provence. Daar mag hij buiten schilderen, maar van half juli tot begin september is hij door een inzinking aan zijn kamer gebonden.

De schilderijen die hij naar Theo in Parijs stuurt, maken intussen indruk op tentoonstellingen in Parijs en Brussel. Vincent krijgt in januari 1890 zelfs een lovend artikel in een belangrijk tijdschrift. Eind februari krijgt hij weer een inzinking, reden voor hem om terug te gaan naar het noorden, naar Auvers-sur-Oise, onder de hoede van Paul Gachet, een homeopaat met een goede naam bij kunstenaars. Vincent begint weer in koortsachtig tempo te schilderen, waarbij hij felle kleurcontrasten en grillige vormen vermijdt, omdat die zijn geestelijke gezondheid verder kunnen aantasten.

Op 27 juli krijgt hij toch weer een crisis en wanhopig schiet hij zich in de zijde. Twee dagen later sterft hij en wordt hij opgebaard, omringd door zijn schilderijen.