Kloosterklokken van Anton Bruckner

In de symfonieën van Anton Bruckner spelen de koperblazers een hoofdrol. Zij symboliseren het luiden van de klokken van het klooster Sankt Florian waar hij als 13-jarige door zijn moeder naartoe werd gebracht in de hoop dat hij daar als ‘Sängerknabe’ zou worden opgenomen.

In 1824 werd Anton Bruckner in het plaatsje Ansfelden geboren als zoon van een schoolmeester. Groot feest was het als zijn moeder, die een mooie sopraanstem had en in het kerkkoor zong, hem meenam naar de mis en hij naast zijn vader op het orgelbankje mocht zitten: de eerste zaadjes voor de eeuwige verbondenheid met de kerk, het orgel en de beierende klokken zijn hier gelegd. Helaas ontviel hem zijn vader reeds op 13-jarige leeftijd en nog diezelfde dag ‘legde zijn moeder hem te vondeling’ bij het klooster Sankt Florian. Op haar verzoek haar zoon als koorknaap op te nemen werd welwillend gereageerd en in plaats van alleen te luisteren mocht hij nu zijn jongenssopraan laten stralen tijdens de hoogmis.

Eeuwige roem  
Naast klooster Melk is St. Florian het meest imposante aller kloosters in Oostenrijk en het heeft eeuwige roem gekregen doordat in deze kerk Anton Bruckner begraven ligt ‘onder het orgel’ dat hij zo machtig kon laten dreunen maar waarmee hij ook kon fluisteren. Vol eerbied en vervoering beschrijft een tijdgenoot van Bruckner dit orgel met zijn ‘rijkdom aan verscheidene toonkarakters in de vele registers, van het zachtste fluitenspel tot de energieke toon van de trombone van het Laatste Oordeel, van zacht murmelende beekjes tot een heftig uitbrekend onweer, alles ter meerdere glorie van God.’ En met God heeft Anton Bruckner, als je dat zo kan zeggen, een speciale band gehouden. Waar hij ook op kamers zat, in de hoek stond een bidstoel, die meerdere malen per dag gebruikt werd, niet zozeer om vergeving van zonden te vragen maar wel of ‘Der liebe Gott’ hem richting wilde geven in zijn leven en vooral om hem in de gelegenheid te stellen om muziek te maken, hetzij voor het orgel hetzij voor groot orkest, met altijd in het achterhoofd de spreuk ‘ad majorem gloriam Dei’, ter meerdere glorie Gods.

Onderwijs per post  
Het enige wat hij eigenlijk miste was gedegen muziekonderwijs. Hoewel hij de grondbeginselen van het contrapunt in de vorm van het eeuwig fuga’s en canons schrijven voorbeeldig tot zich nam, wilde hij verder. Gevoed door de klankkleuren van het orgel begon zijn muzikale ziel meer en meer te hunkeren naar schrijven voor dat ‘instrument’ waarvan het orgel een afspiegeling was: het orkest. Bruckner trok de stoute schoenen aan en meldde zich in Wenen bij de grote kenner van de harmonie (het contrapunt was immers meer dan voldoende ingevuld) Simon Sechter en zo ontspint zich een mooi verhaal. Omdat Bruckner door zijn baan als leraar niet altijd vrij kon nemen om naar Wenen te gaan had hij met Sechter afgesproken dat het onderwijs grotendeels per post moest geschieden. Bruckner maakte zijn oefeningen die hij naar Sechter opstuurde, die na correctie deze weer terugstuurde. In de zomer konden zij dan tête à tête de resultaten samen doorspreken. Of het nu was omdat dit een toch wel wat gebrekkige manier van instructie was, feit is dat de muziek van Bruckner de luisteraar niet echt kon bekoren met een belangrijke uitzondering: Richard Wagner. Toen Bruckner het aandurfde om zijn Derde Symfonie aan de Meester van Bayreuth aldaar te tonen was deze blij verrast zulk een discipel te hebben gevonden. De grote koperklanken van Wagner weerklonken ook bij de jongere componist en ook de lange lijnen in de strijkers vonden genade in diens ogen. 

Wagner naast God  
Naast God was namelijk Wagner de belangrijkste persoon in Bruckners leven en wat een eer ook dat hij deze Derde Symfonie aan Wagner mocht opdragen. Zijn laatste symfonie, de Negende, draagt hij aan God op, of hij daarom onvoltooid bleef? Een symfonie vol kerkklokken maar ook met latente angsten voor de dood, want die lag op de loer. Van ‘gebimbam’ in het eerste deel naar het wegsterven in het adagio, dat als derde deel tevens het einde van deze symfonie betekende, een geloofsbekentenis in vooruitstrevende harmonieën, die teruggingen op Sechter en Wagner. Hoogtepunt in deze combinatie vormt de Vijfde Symfonie, qua omvang de langste, met een door de delen heen elkaar omvlechtende thema’s, culminerend in een dubbelfuga met ……… de klokken van Sankt Florian.