De Byzantijnse Schatten van Cyprus

Reisverhaal

Culture

Cyprus
+1

De archeologie van Cyprus heeft uitgebreid in de schijnwerpers gestaan op de tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden, en terecht. Maar een hoofdstuk in de culturele geschiedenis van Cyprus dat ook zeker niet over het hoofd mag worden gezien is dat van de Byzantijnse kunst. Het woord ’kunst’ is hier misschien niet op zijn plaats, althans niet in onze moderne zin van het woord. Een kerkgebouw is in de eerste plaats een functioneel geheel, waarin architectuur, mozaïeken, wandschilderingen en iconen het decor vormen voor de liturgie en andere sacramenten. Hoewel geen kerk identiek is aan een ander, zijn er bepaalde schema’s en patronen waaraan de architecten en schilders gebonden zijn en waarbinnen beperkte ruimte is voor variatie. Deze vaste regels in architectuur en schilderkunst zijn ook de verklaring voor de nauwelijks waarneembare ontwikkeling in stijl.

Cyprus telt een groot aantal kerken en kerkjes, die met elkaar een periode van meer dan duizend jaar beslaan. Het 6e-eeuwse absis-mozaïek van het kerkje van Kiti is een vroeg meesterwerk van hoge kwaliteit, maar er zijn uit de daaropvolgende eeuwen tientallen kerken en kerkjes, waarin de ontwikkeling van de Byzantijnse kunst kan worden gevolgd. De kathedralen en parochiekerken in steden en dorpen zijn in het algemeen groter en monumentaler dan de kerken en kapellen van de (voormalige) kloosters in de bergen, maar voor de kwaliteit van de schilderingen maakt dit geen verschil. Daar komt bij dat de meer afgelegen kerken in de bergen de calamiteiten van invasies en oorlogen vaak beter overleefd hebben. De

Arabieren hebben van de 7e tot de 10e eeuw aanvallen uitgevoerd op het eiland, waarbij met name de kustplaatsen het zwaar te verduren hadden.Vanaf de late 12e eeuw was het eiland onder heerschappij van respectievelijk de Franken, Venetianen en Turken, en de Cypriotische Orthodoxe Kerk werd het in deze periode vaak moeilijk gemaakt. Desalniettemin werden er kerken en kloosters gebouwd en gedecoreerd, soms op zo'n manier dat ze van buiten niet als religieuze architectuur herkenbaar waren. Veel kerken hebben schilderingen die het resultaat zijn van geleidelijke toevoeging en overschildering in de periode van de 11e tot 16e eeuw. Niet minder dan tien kerken in het Troödos gebergte staan op de werelderfgoedlijst van de UNESCO en dat alleen al is een indicatie van hun culturele belang

Juweeltje met schilderingen

Eén van deze kerken op de lijst is die van de Panaghia tou Arakos, een klein juweeltje met schilderingen uit 1192 die een fraai voorbeeld zijn van een traditioneel Byzantijns kerkinterieur. Een kerk is in principe een miniatuur van de kosmos en dat wordt in deze schilderingen tot uitdrukking gebracht. De koepel heeft een halffiguur van Christus-Pantocrator, de hemelse heerser. Daaronder een reeks engelen die de hemelsferen verbeelden. Weer een zone lager zijn profeten afgebeeld die de verbinding tussen hemel en aarde verbeelden. De schilderingen op de lagere niveaus laten scènes zien die zich op aarde hebben afgespeeld: episoden uit het leven van Jezus en heiligen. Het kerkje maakte deel uit van een klooster dat tot in de 18e eeuw bewoond was.

Monumentale iconostase

Van een geheel ander kaliber is de kathedraal van Larnaca, gewijd aan Lazarus, die volgens de traditie de eerste bisschop van de stad was. Het monumentale gebouw dateert uit de 9e eeuw, maar van de schilderingen die het ongetwijfeld heeft gehad is niets over. De Turken hebben de kerk na hun invasie in de 15e eeuw gebruikt en pas in de 18e eeuw werd het interieur van de opnieuw ingewijde kerk voorzien van de monumentale iconostase die er nog steeds is.

Cyprus kan gezien worden als een reeks staalkaarten van mediterrane cultuur en het Byzantijnse erfgoed is daar een bijzonder onderdeel van, en dus ook van onze reis.